Κατά τη διάρκεια της ταραγμένης δεκαετίας του 1970, ένας σιωπηλός αλλά σημαντικός εκκλησιαστικός “σεισμός” σημειώθηκε στο Άγιον Όρος, όταν ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, μία από τις πλέον σεβαστές μορφές της Ορθοδοξίας, διέκοψε για ένα διάστημα το μνημόσυνο του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα. Η κίνησή του αυτή, αν και έγινε με διάκριση και ταπείνωση, αντανακλούσε βαθιά ανησυχία για τη διαφύλαξη της Ορθοδόξου Πίστεως από τις επιδράσεις του οικουμενισμού.

Ιστορικό Πλαίσιο

Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας Α΄ (1948–1972) είχε υιοθετήσει μια έντονα φιλοοικουμενική πολιτική, επιχειρώντας μια προσέγγιση με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η πιο καθοριστική του πράξη ήταν η άρση των αμοιβαίων αναθεμάτων με τον Πάπα Παύλο ΣΤ΄ στη Ρώμη, τον Δεκέμβριο του 1965 – μια συμβολική αλλά και θεολογικά κρίσιμη κίνηση, η οποία από πολλούς Ορθοδόξους εκλήφθηκε ως παραχώρηση σε αιρετικές εκκλησίες χωρίς προηγούμενη μεταστροφή ή μετάνοια εκ μέρους τους.

Η πράξη αυτή, καθώς και άλλες κινήσεις του Πατριάρχη υπέρ της ενώσεως «ἐν ἀληθείᾳ» όπως την ονόμαζε, ανησύχησαν ιδιαίτερα πολλούς Αγιορείτες Γέροντες, μεταξύ των οποίων και τον Άγιο Παΐσιο. Θεωρούσαν ότι οι ενέργειες αυτές προσέδιδαν κανονικότητα σε αιρέσεις που είχαν καταδικαστεί από Οικουμενικές Συνόδους.

Η στάση του Αγίου Παϊσίου

Ο Άγιος Παΐσιος, αν και χαρακτηριζόταν από ειρήνη και αποφυγή κάθε ακρότητας, διέκοψε το μνημόσυνο του Πατριάρχη Αθηναγόρα στο Κελλί του, ως ένδειξη ομολογιακής διαμαρτυρίας. Η διακοπή αυτή βασιζόταν στον 15ο Κανόνα της Πρωτοδευτέρας Συνόδου (861 μ.Χ.), ο οποίος επιτρέπει τη διακοπή μνημόσυνου επίσκοπου όταν εκείνος κηρύττει αίρεση «γυμνῇ τῇ κεφαλῇ», χωρίς η ενέργεια αυτή να θεωρείται σχίσμα.

«Δεν τον καταδικάζω τον Πατριάρχη, προσεύχομαι γι’ αυτόν», έλεγε ο Γέροντας σε προσκυνητές, «αλλά δεν μπορώ να μνημονεύω αυτόν που προσπαθεί να ενώσει τα πράγματα με λάθος τρόπο»

(Καταγραφή μαρτυρίας σε Lessons from a Monastery)

Η διακοπή δεν έγινε δημόσια, ούτε συνόδευε προπαγανδιστική δράση. Ήταν πράξη πένθους και προσευχής, μια σιωπηλή διαμαρτυρία που στόχο είχε τη διαφύλαξη της Ορθόδοξης αυτοσυνειδησίας.

Η Επαναφορά του Μνημοσύνου

Μετά την κοίμηση του Πατριάρχη Αθηναγόρα το 1972, και την ενθρόνιση του Πατριάρχη Δημητρίου, ο Άγιος Παΐσιος επανέφερε το μνημόσυνο. Αυτό δείχνει ότι η διακοπή του δεν είχε χαρακτήρα μόνιμης απόσχισης, αλλά προσωρινής θεραπευτικής αγωνίας και αναμονής αποκατάστασης της θεολογικής τάξης.

Πνευματική και Εκκλησιολογική Σημασία

Η στάση του Αγίου Παϊσίου προσφέρει μια πολύτιμη πνευματική και εκκλησιολογική μαρτυρία:

Η διακοπή μνημοσύνου δεν είναι πάντα σχίσμα· μπορεί να είναι κανονική και ορθόδοξη στάση. Η αντίδραση σε αίρεση πρέπει να γίνεται με ταπείνωση, χωρίς φανατισμό και ιδιογνωμοσύνη. Ούτε σιωπή ούτε διχασμός είναι η λύση, αλλά η αγία διάκριση: «καθαρὸν φρόνημα, με ειρήνη».

Ο Άγιος Παΐσιος δεν εναντιώθηκε στον Πατριάρχη ως πρόσωπο, αλλά στη συγκεκριμένη του εκκλησιολογική πορεία. Και αυτό τον καθιστά παράδειγμα υπεύθυνης πνευματικής αντίδρασης, εντός της Εκκλησίας, για τις επόμενες γενιές.

Πηγές

Orthodox Ethos – St. Paisios the Athonite on Ecumenism and the Errors of Common Prayer: https://www.orthodoxethos.com/post/st-paisios-the-athonite-on-ecumenism-common-prayer-with-the-heterodox-and-the-erroneous-ecumenist Lessons from a Monastery – Elder Paisios of Mount Athos Against Ecumenism: https://lessonsfromamonastery.wordpress.com/2013/03/29/elder-paisios-of-mount-athos-against-ecumenism/ Orthodox Info – Blessed Elder Paisios’ Private Letter on Ecumenism: https://orthodoxinfo.com/ecumenism/elder-paisios-the-athonite-letter-on-ecumenism.aspx Βικιπαίδεια (Ελληνική) – Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης: https://el.wikipedia.org/wiki/Άγιος_Παΐσιος_ο_Αγιορείτης